Het Kruisboog

Hallo allemaal,

Deze maand een bijzondere Avonturijnse Wetenswaardigheid. Ik ga het hebben over kruisbogen en aanverwante artikelen. Verder zal ik ook nog het een en ander over de Haveense gilden vertellen, maar dat komt straks.

Nu eerst de kruisboog. In het ODM kennen we de kruisboog als een bijzonder precies wapen, maar er valt nog veel meer over te vertellen. Een kruisboog is een boog die op een lader bevestigd is, zodat hij zonder inspanning van de schutter gespannen kan blijven. Deze lader, ook wel onderstok genaamd, maakt het mogelijk om de boog te spannen en ontspannen met behulp van mechanische kracht. Deze vinding heeft een precies en zeer krachtig wapen opgeleverd voor het afschieten van projectielen, dat bovendien ook gebruikt kan worden door iemand die zowel de vaardigheid als de kracht mist om een conventionele boog te hanteren. Kruisbogen kunnen onderling grote verschillen hebben: de gebruikte spanmethode, het materiaal voor de boogveer, het ontspanmechanisme, het afgevuurde projectiel, al naar gelang de bestemming.

Het wapen kan gebruikt worden als oorlogswapen, jachtwapen, als persoonlijk wapen en wordt ook veel gebruikt voor toernooien.

Wie de kruisboog heeft uitgevonden wordt in de Avonturijnse legenden niet verteld. Zeker is, dat het wapen al tijdens de slag van de 4 legers (de demonenslag) werd gebruikt.

Er zijn drie typen kruisbogen: de handspanner, de hefboomspanner en de draaispanner.

De met de hand gespannen boog wordt door de Avonturijnen verreweg het meest gebruikt. Deze boog is niet alleen het makkelijkst te hanteren, maar ook het goedkoopst en het meest voorhanden. De beide andere typen worden wel door de stadswacht gebruikt in de grote steden. Deze worden dan vooral gebruikt bij belegeringen om de vijand vanaf de muren te bestoken.

Een kruisboog bestaat uit verschillende onderdelen (zie illustratie). De pijl van een kruisboog is veel korter dan de pijl voor een conventionele boog, en vaak ook wat dikker en flink zwaarder. Daardoor kan men de bout (zo heet een pijl voor een kruisboog ook wel) veel gerichter afvuren. Bij een kruisboog kijkt men niet langs de pijl, maar over de pijl heen. Verder moet men bij een conventionele boog veel meer rekening houden met de dalingsgraad van de pijl, dus iets boven het doel moet mikken, terwijl de kruisboog een veel rechtere schietbaan heeft. De reikwijdte is hierdoor ook verschillend. Met een conventionele boog haalt men zo’n 250 meter, terwijl men met een kruisboog wel 360 meter kan bereiken.

Om over een grote afstand nog gericht te kunnen schieten moet men behalve over een uiterst scherp oog ook over uitstekende pijlen beschikken, want een kleine afwijking kan op die afstand natuurlijk fataal werken.

Een kruisboog is wel heel wat omslachtiger in het gebruik als men snel achter elkaar wil schieten. Met een conventionele boog kun je 6 tot 8 pijlen per minuut afschieten, en als je niet al te gericht hoeft te schieten nog wel meer ook. Met een kruisboog moet je voor elk schot de boog steeds weer opnieuw spannen, en daarom kom je meestal niet veel verder dan 1 schot per minuut.

Het spannen van de handgespannen boog

1. Het spannen. In de simpele, hier getoonde vorm, houdt dit in dat men de pees met de hand terugtrekt totdat deze achter de tuimelaar kan worden vastgezet.
2. Het plaatsen van de bout. Men houdt het wapen ongeveer horizontaal om vervolgens de pijl in de pijlgroef te leggen. De voet van de pijl moet ongeveer tegen de tuimelaar leunen. Er zijn ook bogen die een bladveer hebben om de pijl op zijn plaats te houden, al verandert men zelf van houding.
3. Richten en afschieten. Een kruisboog kan als volgt afgeschoten worden: men plaatst het wapen tegen de schouder om bij het overhalen van de trekker een zo gering mogelijke afwijking te veroorzaken ten opzichte van het doel. Het detail toont een eenvoudig afschietmechanisme zoals men dat op de meeste kruisbogen aantreft.

Onderdelen van de kruisboog of voetboog:

• a) voet of kolf
• b) hade of onderstok
• c) trekker
• d) tuimelaar
• e) pijlgleuf
• f) boogpees
• g) toom of boogijzer
• h) boog
• i) voetbeugel

Bout of vierkantpuntspijl:

• j) voet of kolf
• k) vleugels of bevering
• l) schacht
• m) punt of kop

De bout is voor alle soorten kruisbogen te gebruiken. Er zijn echter ook pijlen met vleugels van hout of perkament.

Over twee andere soorten kruisbogen zal ik ook wat vertellen, ook al zijn die niet geschikt voor onze helden. Zo is daar bijvoorbeeld de geitenpootspanner of hefboomkruisboog. Deze spanner staat haaks op de smalle voetbeugel aan de voorkant van de boog. Hiermee wordt de arm van de schutter een mechanisch hulpmiddel geboden.

Door het bovenste deel van de hefboom naar achteren te halen wordt de boog (sneller) gespannen.

En dan is er nog de windas-kruisboog. Dit is de zwaarste kruisboog die er is.

Het systeem werkt echter vrij moeizaam en traag. Deze boog wordt dan ook alleen gebruikt in oorlogssituaties, waarbij de enorme kracht en reikwijdte grote voordelen zijn. De pijl van deze boog gaat zelfs door een harnas!

Verder bestaat er nog allerlei oorlogstuig, enorme windas-kruisbogen die op grote houten onderstellen gemonteerd zijn en meer van dat soort constructies die op het principe van de kruisboog gebaseerd zijn, maar daarover heb ik het misschien nog wel eens.

uit de Morgenster Nr. 21-22 jan-feb 1988